Jaspility stanowią jedno z ogniw potężnej formacji skał metamorficznych, zalegających w południowej części Basenu Krzyworożskiego. Mają genezę osadowometamorficzną. Seria złożona z proterozoicznych skał osadowych i wulkanicznych (3.4 – 1.8 mld lat), zmetamorfizowanych w facjach łupków zielonych i amfibolitowej, rozprzestrzenia się na obszarze o długości ok. 50 km i szerokości do 20 km. Jest silnie zaangażowana tektonicznie, zdyslokowana deformacjami nieciągłymi (głębokie rozłamy, uskoki) i zaburzona fałdami wąsko-i szerokokątnymi. Zapadanie warstw zmienia się od 50 do 80o. Miąższość strefy okruszcowania Fe, w rejonie występowania kwarcytów żelazistych, oscyluje między 0.3 a 3.5 km.
    Jaspility to skały o wysokich walorach dekoracyjnych. Ich charakterystyczną cechą jest kolorystyka i warstwowość teksturalna, podkreślona przemiennym występowaniem lamin krzemionkowych (kwarcowych, chalcedonowych) i żelazistych (magnetytowych, hematytowych, syderytowych, goethytowych) oraz lokalnie amfibolowych. Amfibole w tych skałach należą do dwóch głównych odmian: glaukofanu – riebeckitu oraz cummingtonitu. Pierwsza z tych odmian (Fot. 1) reprezentowana jest przez formę włóknistą, niekiedy igiełkowatą, pozbawioną prawidłowych zakończeń. Czasami tworzy promieniste agregaty. Odznacza się doskonałą łupliwością wg {100}. Megaskopowo jest szarozielona. W płytce cienkiej bezbarwna, pleochroizm słaby w odcieniach barwy bladożółtej. Odznacza się subnormalnymi barwami interferencyjnymi. Są to cechy charakterystyczne dla krokidolitu. W sąsiedztwie tej odmiany amfiboli spotyka się zwiększoną zawartość magnetytu i syderytu. Odmiana druga – cummingtonitu (Fot. 2), tworzy różnej miąższości żyły, w których występują agregaty równoległe lub promieniste, zbudowane z pręcików i igieł. Pospolite jest wśród nich zbliźniaczenie wg (100), przeważnie polisyntetyczne i drobnoprążkowe. Makroskopowo wykazuje barwę brunatną. W płytce cienkiej widoczny jest pleochroizm: α – bladożółty, β – bladobrunatny. Są to cechy odpowiadające grunerytowi. Tej odmianie amfibolu towarzyszy zwiększony udział równomiernie pod względem wielkości wykształconego kwarcu, a także hematytu, goethytu oraz chlorytu. Odmiany jaspilitu wzbogacone w minerały węglanowe zwykle są również zasobne w minerały rudne (hematyt, magnetyt, goethyt). Bogaty rysunek form teksturalnych, zwykle zaburzonych dynamicznie, poprzesuwanych, zdyslokowanych, zbrekcjowanych, obecność wtórnej mineralizacji, głównie o charakterze żyłowym, wszystko to sprawia, że skały te nie są łatwym materiałem badawczym. Również ich nomenklatura nie jest jednoznaczna. W różnych krajach i w różnych okresach czasu na określenie analogicznych skał, obok jaspilitów, geolodzy używali m.in. takich nazw jak: takonit, itabiryt, rogowik żelazisty (hornfels), kwarcyt żelazisty, jasperoid i in.

Ze względu na kolorystykę wyróżnia się jaspility:

Ze względu na rysunek powierzchni wydziela się jaspility:

    Głównymi składnikami mineralnymi różnych typów jaspilitów są: kwarc, magnetyt, hematyt, syderyt, goethyt, chloryt, biotyt, amfibole. W odmianach silnie zmienionych w wyniku metasomatozy alkalicznej w dużych ilościach występuje egiryn i riebeckit. Wśród minerałów pobocznych i akcesorycznych spotyka się m.in.: hydrogoethyt, albit, rhodesyt, ankeryt, piryt, chalkopiryt, apatyt.

[ drukuj ]