|
Do takich stopów należy zaliczyć spoiwa złote (luty) oraz stopy złota białego i zielonego.
Spoiwa złote (luty złote)
Zgodnie z wymogami prawa probierczego do lutowania wyrobów złotych spoiwa powinny być tej samej próby co łączone części. Z punktu wyglądu estetycznego lutowanego wyrobu spoiwo powinno być również tego samego koloru jak łączone części. Ze względów technologicznych spoiwo powinno posiadać znacznie niższą temperaturę niż łączone części. Spoiwa złote do lutowania są uregulowane normą branżową BN-62/0898-01. Wymogi wynikające z procesu technologicznego są najistotniejsze dla spoiw.
W przypadku niemożności spełnienia wymogów wynikających z przepisów prawa probierczego, w uzgodnieniu z urzędem probierczym można zastosować lut niższej próby, natomiast łączone części powinny być wyższej próby, tak aby średnia próba zużytego lutu i łączonych części nie obniżała deklarowanej próby wyrobu.
Jako dodatki stopowe do spoiw złotych dodaje się metale niskotopliwe, takie jak cynk (Zn) lub kadm (Cd) albo oba te metale łącznie (Zn+Cd). Spoiwa złote to stopy typu Au-Ag-Cu-Zn lub Au-Ag-Cu-Cd albo stopy pięcioskładnikowe typu Au-Ag-Cu-Zn-Cd. Dodatek cynku do spoiw złotych poprawia ich lejność, co jest bardzo istotną własnością w procesie lutowania. Również z tytułu powyższych własności cynku stopy czteroskładnikowe typu Au-Ag-Cu-Zn stosuje się w stopach odlewniczych w procesie odlewania metodą wytapianych modeli, co jest szczególnie zalecane przy odlewaniu wyrobów o konstrukcji cienkościennej.
Natomiast kadm spełnia swoją funkcję lepiej przy obniżaniu temperatury topnienia lutu, gdyż jego temperatura topnienia jest prawie o 100 stopni Celsjusza niższa niż cynku (temperatura topnienia cynku – 419 stopni Celsjusza, kadmu – 321 stopni Celsjusza). W ślad za niższą temperaturą topnienia kadm posiada również niższą temperaturę wrzenia niż cynk (temperatura wrzenia cynku – 906 stopni Celsjusza, kadmu – 765 stopni Celsjusza), lecz pary kadmu są bardzo szkodliwe dla organizmu człowieka. Przy sporządzaniu spoiw złotych z dodatkami powinny one być dołączane do stopionego stopu Au-Ag-Cu na końcu procesu topienia, a ilość ich powinna uwzględniać straty na upał.
Stopy czteroskładnikowe z kadmem typu Au-Ag-Cu-Cd stosowane są również do sporządzania stopów złota kolorowego o barwie zielonej.
Stopy białego złota
Stopy tego typu nie są objęte wspomnianą normą branżową. De sporządzania stopów białego złota jako metalu odbarwiającego używa się niklu lub palladu. W celu wyjaśnienia, jaki metal został użyty, stosuje się nazwy białe złoto niklowe lub białe złoto palladowe.
Białe złoto palladowe ma kolor biały o bardziej zdecydowanym odcieniu i często bywa nazywane białym złotem szlachetnym. Jest to odpowiednia nazwa, gdyż niektóre kraje (np. Niemcy) traktują pallad na równi ze złotem. Jeżeli w stopie złotym dodatek palladu wynosi 0,135 Pd, to złota może być tylko 0,450 Au i stop zostanie ocechowany jako stop złoty o próbie Au 0,585. Stopy białego złota są odporne na korozję, a barwa ich zbliżona jest do barwy platyny. Stopy białego złota są stosowane do oprawy brylantów, głównie dlatego, aby nie dawały poświaty kamieniom, którą dawałoby żółte złoto, co może wpływać na obniżenie wyceny wyrobu z brylantami. Ponadto, białe złoto może być stosowane w wyrobach złotych wielobarwnych jako jeden z elementów dekoracyjno-konstrukcyjnych.
Białe złoto niklowe
Złoto z niklem tworzą roztwór stały ciągły, czyli obydwa metale rozpuszczają się w sobie w ilościach nieograniczonych. W jubilerstwie mają zastosowanie stopy białego złota niklowego trzy- lub czteroskładnikowe typu Au-Cu-Ni lub Au-Cu-Ag-Ni albo Au-Cu-Ni-Zn. Nikiel w tych stopach podnosi ich własności mechaniczne, ale jednocześnie podnosi ich temperaturę topnienia. Nikiel do stopów złota jest wprowadzany w postaci ligatury typu Cu-Ni, a w przypadku stopów zawierających cynk może być wprowadzany w postaci stopów Cu-Ni-Zn, czyli mosiądzów wysoko niklowych, jakim jest popularne w złotnictwie tzw. nowe srebro. Wprowadzanie cynku do białego złota ma na celu głównie obniżenie jego temperatury topnienia, a ponadto cynk spełnia również funkcje odbarwiające, czyli pozwala obniżyć dodatek niklu. Białe złoto niklowe jest częściej stosowane ze względu na łatwiejszą dostępność niklu, a przede wszystkim na jego niższą cenę od palladu.
Białe złoto palladowe
Stopy złota z palladem tworzą roztwór stały ciągły, czyli rozpuszczają się w sobie bez ograniczeń. Stopy złota z palladem są plastyczne i łatwo dają się obrabiać. Pallad dodany do złota w ilości powyżej 16 procent całkowicie odbarwia kolor złota.
|
