W Polsce twórcą gemmologii był prof. dr Kazimierz Maślankiewicz, wieloletni dyrektor Okręgowego Urzędu Probierczego w Krakowie oraz twórca i Kierownik Zakładu Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Wrocławskiego. K. Maślankiewicz, człowiek wszechstronnie wykształcony, studiował nauki geologiczne, a później chemię i geografię na Akademii Gorniczo-Hutniczej w Krakowie oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim. Działalność naukową z zakresu gemmologii prof. K. Maślankiewicz zapoczątkował w 1927 r., kiedy to w rozprawie doktorskiej o skałach egzotycznych z Karpat Środkowych wykazał, że w ich skład wchodzą lidyty, które mogą być wykorzystywane jako kamienie probiercze. Rozprawa ta pt. Przyczynek do petrografii egzotyków północnej części fliszu Karpat Środkowych została wykonana pod kierownictwem prof. dr Stefana Kreutza i obroniona w dniu 29 marca 1927 r. W Katedrze Mineralogii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Głównym jednak polem działalności gemmologicznej zarówno naukowej, jak i praktycznej K. Maślankiewicz była Jego ponad ćwierćwiecza praca w krakowskim Urzędzie Probierczym. W urzędzie tym pracował od roku 1928, a od 16 grudnia 1929 r. do 31 grudnia 1956 r. był nieprzerwanie kierownikiem tej placówki. Zorganizował tu nowoczesne laboratorium chemiczne do badania i kontroli stopów złota, srebra i platyny. W pierwszym okresie pracy w tym sędziwym, bo mającym już prawie 150 lat, urzędzie prof. Maślankiewicz zajmował się przede wszystkim złotnictwem. Wynikało to z charakteru pracy tej instytucji, bo przecież w dokumencie powołującym ten urząd w 1843 r. napisano: ”My Prezes i Senatorowie Wolnego, Niepodległego i ściśle Neutralnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu, chcąc tutejszym wyrobom złotym i srebrnym większy odbyt zapewnić przez zabezpieczenie czytelności próby, wartość ich wewnętrzną stanowiącej, …powołujemy Urząd Probierczy”.
W zakresie złotnictwa Kazimierz Maślankiewicz musiał być nie lada znawcą, skoro Leonard Lepszy, jeden z pierwszych naczelników tego urzędu, znany historyk sztuki w swej pionierskiej i najlepszej monografii Pt. Złotnictwo w Polsce (Kraków 1933 r.) dziękuje dr K. Maślankiewiczowi za pomoc w jej przygotowaniu.
Swoistym podsumowaniem wiedzy K. Maślankiewicza o złotnictwie z kolei była Jego monografia pt. Złoto i inne metale (Kraków 1946). Obejmuje ona opis własności tych metali, ich zastosowanie, stopy, próby i cechy probiercze oraz zagadnienia złocenia i srebrzenia. Niezależnie od złotnictwa K. Maślankiewicz jako pracownik Urzędu Probierczego w Krakowie wiele czasu poświęcał gemmologii, gdyż jak wiadomo drugim zadaniem tej instytucji było badanie i ocena kamieni szlachetnych. Już przed drugą wojną Maślankiewicz dysponował dużą wiedzą w zakresie znawstwa kamieni szlachetnych. Najlepiej świadczy o tym fakt, iż w 1935r. Reprezentował Polskę na Międzynarodowym Zjeździe Jubilerów w Berlinie, niezwykle ważnym dla gemmologii, ponieważ przyjęto na nim zasady tworzenia nazewnictwa kamieni szlachetnych i ozdobnych.
Własną działalność publikacyjną w dziedzinie gemmologii K. Maślankiewicz inauguruje w roku 1927 w "Mineralogical Magazine", gdzie wspólnie z F. Slavikiem z Uniwersytetu w Pradze i L.J. Spencerem z British Museum opublikował rozprawę dotyczącą nazewnictwa i występowania minerałów (w tym kamieni szlachetnych) w środkowej Europie. Największym wkładem prof. Maślankiewicza w rozwój gemmologii jest książka Kamienie szlachetne. Jej pierwsze dwa wydania ukazały się w latach 1950 i 1967 nakładem Wydawnictwa Przemysłu Lekkiego i Spożywczego w Warszawie, trzecie zaś i czwarte wydanie było firmowane przez Wydawnictwo Geologiczne. Łączny nakład tej najlepszej w języku polskim monografii o kamieniach szlachetnych wyniósł 100 000 egzemplarzy. Książka ta zawiera nie tylko podstawowe wiadomości o kamieniach szlachetnych i ozdobnych. Omówiono w niej także powstawanie, występowanie oraz własności chemiczne i fizyczne minerałów. Zawarte w niej szczegółowe charakterystyki poszczególnych kamieni szlachetnych są oparte na bogatej literaturze przedmiotu. Po raz pierwszy w polskiej literaturze autor opisał metody badań i rozpoznanie kamieni naturalnych, syntetycznych oraz imitacji. Książka ta napisana pięknym językiem jest do dziś podstawową lekturą dla jubilerów, złotników, grawerów oraz pracowników przemysłu i handlu jubilerskiego. Chętnie sięgają po nią mineralodzy, geolodzy oraz historycy sztuki. Materiały do tego dzieła prof. K. Maślankiewicz gromadził przez wiele lat, tworząc największy w Polsce warsztat naukowy z zakresu gemmologii. Profesor był również autorem wielu artykułów o kamieniach szlachetnych. Na uwagę zasługuje rozprawa o nefrycie opublikowana we Wszechświecie (1966, nr. 10) oraz przeglądowy artykuł o kamieniach szlachetnych zamieszczony w Przeglądzie Geologicznym w roku 1976.
W ostatnich latach swego życia prof. Maślankiewicz opracował zbiorowy skrypt Znawca kamieni szlachetnych i wyrobów jubilerskich. Niestety, nie zdążył go dokończyć. Rzecz ta, przeznaczona dla słuchaczy kursów gemmologiczno - jubilerskich organizowanych przez Dolnośląski Zakład Szkolenia Zawodowego, ukazała się po Jego śmierci.
Prof. K. Maślankiewicz był przede wszystkim niezrównanym nauczycielem i popularyzatorem gemmologii. Miał niezwykły talent dydaktyczny i fascynował słuchaczy swymi wykładami i odczytami. On jako pierwszy w Polsce podawał wiele wiadomości z zakresu gemmologii na wykładach z mineralogii.
W wydawanej przed II wojną światową przez krakowską oficynę Gutenberga Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej zamieścił hasła z zakresu nauk geologicznych i górniczych. Natomiast w 1936 roku w Polskim Słowniku Biograficznym umieścił swój pierwszy biogram poświęcony Stanisławowi Borkowskiemu, znakomitemu polskiemu mineralogowi pierwszej połowy XIX wieku. Później pisał o rozprawie Teofrosta o kamieniach oraz o twórczości Jerzego Agricoli. W pełni oryginalne były Jego opracowania o Janie Jonstonie, Krzysztofie Kluku i Michale Borchu. K. Maślankiewicz był znakomitym wychowawcą młodej kadry i rzetelnym opiekunem prac magisterskich, doktorskich oraz inspiratorem prac habilitacyjnych. Miał ponad 20 doktorantów, kilku z nich otrzymało tytuł naukowego profesora.
Prof. K. Maślankiewicz był współinicjatorem pierwszych w kraju kursów gemmologicznojubilerskich, na które nazwisko profesora przyciągało słuchaczy z całej Polski.
Duży dorobek Kazimierza Maślankiewicza w dziedzinie gemmologii pozwala na pewno nazwać Go twórcą polskiej gemmologii.

Kazimierz Maślankiewicz
Ur. 1902 w Pruchniku, zm. 1981 w Krakowie. Pomocnicza siła naukowa na UJ 1923-1924; asystent na UJ 1924-1927; st. asystent na UJ 1927-1935; dr. filozofii 1927; naczelnik wydziału w Urzędzie Probierczym w Krakowie 1928-1935; wykładowca na UJ 1928-1939; nauczyciel w szkołach średnich w Krakowie 1928-1939. Urzędnik w Urzędzie Probierczym w Krakowie 1939-1945; wykładowca UJ w ramach tajnego nauczania 1941-1945; wykładowca w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie 1945-1947; zastępca prof. na UWr 1946-1957; dyr. Urzędu Probierczego w Krakowie 1945-1955; wykładowca na PWr 1946-1954; wykładowca w wieczorowej Szkole Inżynierskiej we Wrocławiu 1951-1954; wykładowca w wieczorowej Szkole Inżynierskiej w Krakowie 1951-1955; kier. Katedry Chemii Nieorganicznej i Analitycznej na AM w Krakowie 1955 1962; doc. na UWr 1957; kier. Katedry i Zakładu Mineralogii i Petrografii UWr 1946-1972; prof. nadzw. 1963; dyr. Instytutu Geologicznego UWr 1963-1967; prorektor ds. ogólnych UWr 1966-1969; red. "Prac Geologiczno-Mineralogicznych" UWr 1969-1975; red. naczelny czasopisma "Wszechświat" 1956-1975; zastępca red. nacz. czasopisma "Kosmos B" 1955-1961; czł. Komitetu Nauk Geologicznych PAN od 1965; czł. Komisji Nauk o Ziemi Oddziału Wrocławskiego PAN od 1972; przewodniczący Rady Muzealnej Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka od 1971; czł. Rady Naukowej PIG od 1965; czł. Komisji Nauk Geologicznych Oddziału PAN w Krakowie od 1959; prezes Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika 1962-1979; prezes ZG Polskiego Towarzystwa Geologicznego 1965-1967; sekretarz generalny Międzynarodowego Komitetu Historii Nauk Geologicznych 1962-1972. Odznaczenia: Złoty Krzyż Zasługi, Medal 10-leciaPRL, Krzyż Kawalerski OOP, Złota Odznaka UWr, Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego, Złota Odznaka "Zasłużony dla Dolnego Śląska".

[ drukuj ]