Ten bursztyn, który nie jest sukcynitem zwiemy często „inną żywicą kopalną lub subfosylną”; a są one liczne i występują na wszystkich kontynentach w osadach bardzo rożnego wieku – nawet triasowych i starszych. Zainteresowany miłośnik bursztynu znajdzie opisy tych żywic w bogatej już dziś literaturze. Ale i mniej dociekliwi mają prawo do jednoznacznej definicji „wieku bursztynu”.
W geologii rozróżniamy wiek bezwzględny skał i minerałów wyrażany w milionach bądź tysiącach lat obliczany na podstawie zjawisk promieniotwórczych i rozpadu pierwiastków (metody datowania: promieniotwórcze, radiometryczne). Wiek bezwzględny rożnych substancji organicznych występujących w przyrodzie, można określić metodą izotopową datowania radiowęglem (14C). Metoda ta jednak określa wiek tylko do 60 tysięcy lat. Tak młode są żywice holoceńskie i subfosylne, w tym także młodsze kopale. Tabela 1. zestawiona została na podstawie uzyskanych wyników badań tego typu żywic ze zbiorów Muzeum Ziemi PAN w Warszawie, zebranych w latach 1968 - 1990.
Niespodziewane wyniki uzyskano z próbek tak zwanego młodego bursztynu, które jak doskonale wiedzą bursztynnicy można znaleźć na plażach Bałtyku, podczas sztormów w czasie połowów, albo w urobku wydobywanym metodą hydrauliczną z holoceńskich plaż. Metodą 14C nie udało się określić wieku tych próbek – ich „młody” wiek, w domyśle holoceński, okazał się nieprawdziwy. Młody bursztyn ma więcej niż 60 tysięcy lat. Wprawdzie od G. Gierłowskiej otrzymaliśmy kilka odruchów młodego bursztynu, które zostały zakupione z kopalni sambijskiej (co wskazywałoby na starszy wiek) – to gwarancja, że młody bursztyn występuje tam jako żywica towarzysząca sukcynitowi, wymaga przynajmniej jeszcze jednego pewnego potwierdzenia.
Jak możemy określić wiek żywic starszych, liczących więcej niż 60 tysięcy lat? Poza wiekiem bezwzględnym w badaniach geologicznych opieramy się na wieku względnym, który określa wiek pewnych zdarzeń i ich efektów poprzez porównanie z innymi dokumentowanymi w tym samym, albo analogicznym profilu stratygraficznym (pokazującym kolejność utworów geologicznych w danym miejscu i ich charakterystykę w formie opisowej lub graficznej). Następstwo warstw określi nam utwory skalne starsze i młodsze.
Na podstawie tabeli 2 definicję wieku bursztynu możemy przedstawić następująco:
Wiek bursztynu określa się wiekiem złoża, albo wiekiem osadów, w których został znaleziony pod warunkiem, że jest to złoże pierwotne, lub osady pozwalają zdefiniować ich pierwotne położenie.
Przykładem pierwotnego zalegania na terenie Polski jest żywica kopalna z Trepczy koło Sanoka (fot. 1), która znaleziona została wraz z resztkami roślin w skałach fliszu karpackiego. Flisz osadził się w kredzie górnej. Żywica ta zaliczona na podstawie badań w podczerwieni do grupy rumenitu, często nazywana jest w literaturze bursztynem karpackim.
Wiele lat badań geologów pozwoliło na zestawienie dziejów Ziemi w formie tablic stratygraficznych zarówno dla poszczególnych krajów, jak i niewielkich rejonów, a także profili wierceń i badanych odsłonięć. Najbardziej aktualny i obowiązujący w geologii świata podział - dla kenozoiku (2004) ilustruje lewa część tabeli 2.
Jeżeli bursztyn jest na wtórnym złożu, ma on co najmniej tyle lat ile ustalono dla piętra osądów, w których występuje, chociaż może być dużo starszy.
A najstarsze złoża sukcynitu w Europie należą już do złóż wtórnych. Zaliczamy do nich: bursztyn bałtycki w delcie gdańskiej, bursztyn ukraiński w złożach okolic Klesowa i bursztyn saksoński (inaczej bitterfeldzki), który był wydobywany w kopalni Goitsche (fot. 2).
Dla przykładu: górnoeoceńska „niebieska ziemia”, która buduje stożek bursztynonośnej paleogeńskiej gdańskiej delty rzeki Eridan, znoszącej materiał skalny z północy (której osady dziś możemy prześledzić od Karwii na zachodzie, przez Chłapowo i okolice Gdańska aż prawie do nasady Półwyspu Sambijskiego na wschodzie) – ma co najmniej 40 milionów lat i tyle podajemy chcąc zdefiniować wiek bursztynu w rejonie Bałtyku i na Ukrainie.
Jeżeli bursztyn znajdzie się na kolejnym – trzecim, czwartym i dalszym złożu, jak w przypadku bursztynu bałtyckiego – wiek jego odnieść należy do wieku złoża, z ktorego został redeponowany to znaczy przeniesiony i ponownie osadzony.
Bursztynonośna paleogeńska gdańska delta (kiedyś nazywana deltą chłapowsko-sambijską) utworzona w późnym eocenie uległa silnej erozji w czwartorzędzie, a bursztyn lądolodem i wodami wypływającymi spod niego, rozniesiony został na znaczne obszary Polski, Rosji i Niemiec. W Polsce szczególnie na obszar Kurpiowszczyzny i Kaszub, gdzie był intensywnie eksploatowany w XIX wieku, a i dziś jeszcze znajdowany w osadach utworzonych i osadzonych w plejstocenie w interwale ostatnich 2,5 mln. lat.
W holocenie, na który przypada ostatnie 11 tysięcy lat dziewoj Ziemi, przenoszenie osadów z bursztynem przejęły fale tworzącego się Bałtyku i przerzuciły go ponownie tym razem na zmieniające swój zasięg plaże. Te zdecydowanie młodsze osady zarówno plejstoceńskie jak i holoceńskie, w których znajdujemy bursztyn bałtycki w kolejnych miejscach jego koncentracji nie mają już wpływu na jego wiek. .
Literatura uzupełniająca:
Kosmowska-Ceranowicz B. 2001: Bursztyn i inne żywice kopalne świata. Bursztyn bałtycki - sukcynit.
„Polski Jubiler” 1(14) s. 34-38. Kosmowska-Ceranowicz B. 1999: Bursztyn i inne żywice kopalne świata.(4) Rumenit. „Polski Jubiler” 2 (7) s. 26-28.
Kosmowska-Ceranowicz B. 2000: Bursztyn i inne żywice kopalne świata. Część 6. „Żywice subfosylne”. Polski Jubiler 2(10)
prof. dr hab. Barbara Kosmowska-Ceranowicz
Geolog, kierownik Działu Bursztynu w Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Członek Grupy Roboczej Minerałów Organicznych Międzynarodowego Towarzystwa Mineralogicznego (WGOM IMA), Polskiego Towarzystwa Geologicznego i Polskiego Towarzystwa Gemmologicznego. Członek honorowy Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników. Autorka około 240 publikacji naukowych i popularno-naukowych o bursztynie oraz licznych scenariuszy wystaw krajowych i zagranicznych. Stale podejmuje nowe badania bursztynu i kieruje polskimi i międzynarodowymi pracami badawczymi. Organizuje międzynarodową współpracę w gronie badaczy bursztynu.

[ drukuj ]