W 2001 roku na rynku księgarskim (jubilerskim) ukazał się pierwszy tom książki autorstwa Tomasza Sobczaka i Nikodem Sobczaka pt. Rzeczoznawstwo kamieni szlachetnych i ozdobnych.
    Minęło już dostatecznie wiele czasu aby pojawił się tom drugi, który ukaże się na przełomie III/IV kwartału 2008 roku. Warto przypomnieć, że treści zawarte w książce zostały przez autorów podzielone na dwie części – teoretyczną i praktyczną. Podział taki wydawał się uzasadniony z dwóch względów. Po pierwsze chodziło o możliwie szerokie potraktowanie tych wszystkich zagadnień teoretycznych z jakimi muszą się zetknąć gemmolodzy dokonując identyfikacji lub oceny jakości kamieni. Po drugie książka – jako całość – powinna służyć jak najszerszej rzeszy czytelników, i to niezależnie od wyuczonej specjalizacji czy wykonywanego
zawodu. A zatem książka była i jest kierowana w równym stopniu do jubilerów i złotników, młodych pracowników nauki, studentów czy hobbystów-gemmologów chcących poznać tajniki rzeczoznawstwa. Rzeczoznawstwo kamieni to nie tylko wiedza i doświadczenie, to również wielka odpowiedzialność. Ta właśnie odpowiedzialność za poprawność wystawianych ekspertyz wymusza na rzeczoznawcach potrzebę stałego samodoskonalenia swoich umiejętności, zwłaszcza obecnie, gdy postęp technologiczny przynosi tak wiele różnych gemmologicznych nowości i niespodzianek. W związku z tym wykonywanie rzeczoznawstwa gemmologicznego staje się z dnia na dzień coraz trudniejsze, dlatego nie powinno się poprzestawać na wiedzy już zdobytej lecz stale ją uzupełniać. Od rzeczoznawcy wymaga się nie tylko bezbłędnej ale i szybkiej identyfikacji kamienia, a także równie szybkiej oceny jego cech jakościowych. Na przeprowadzenie tych wszystkich badań rzeczoznawca ma niewiele czasu.
    Równocześnie rzeczoznawca ma ograniczone możliwości korzystania z drogiej aparatury i skomplikowanych procedur diagnostycznych. Swoją opinię musi opierać na charakterystycznych właściwościach kamienia, a takich przy rozpoznawaniu kamieni jubilerskich nie ma zwykle wiele. Trzeba też pamiętać, że większość kamieni identyfikujemy w oprawie, co znacznie utrudnia problem. A zatem tylko wiedza i jeszcze raz wiedza poparta doświadczeniem może przynosić pozytywne rezultaty. W XXI wieku identyfikacja i wycena kamieni szlachetnych wymaga pogłębionej wiedzy gemmologicznej, dostępu do fachowej literatury i korzystania z najnowszych metod diagnostycznych wspartych odpowiednim zapleczem aparaturowym. Dlatego też obecnie standardowe wyposażenie pracowni gemmologicznej powinno zawierać, obok przyrządów pomiarowych prostych służących do wyznaczania masy, wymiarów czy proporcji kamieni oszlifowanych, także urządzenia optyczne wykorzystywane w rutynowych badaniach: lupowych i mikroskopowych, polaryskopowych, konoskopowych, refraktometrycznych, dychroskopowych, spektroskopowych, pomiaru gęstości właściwej, luminescencyjnych, pomiaru transmisji (absorpcji) światła, pomiaru twardości, badania rysy czy testów termicznych i chemicznych. W cyklu artykułów, które zamierzamy publikować w kolejnych numerach czasopisma RynekJubilerski.pl, będziemy przybliżać czytelnikom zasady działania przyrządów gemmologicznych oraz metody badania i identyfikacji kamieni szlachetnych.

    Badania tego rodzaju wykorzystuje się do wstępnej oceny cech optycznych, fizycznych i geometrycznych oszlifowanych kamieni. Używając lupy można określić rodzaj i formę szlifu, jego proporcje i jakość wykończenia szlifu, stwierdzić obecność i określić charakter inkluzji, a także zidentyfikować kamienie poprawiane i składane. Niekiedy badania lupowe mogą posłużyć do porównania odcieni barw, określenia ich niejednolitości i smużystości (szczególnie w wielu kamieniach syntetycznych), ustalenia i określenia stopnia przezroczystości itp. Badania należy prowadzić przy użyciu lupy aplanatyczno-achromatycznej w warunkach normalnego (dziennego) oświetlenia lub jego sztucznego zamiennika, którym mogą być źródła światła realizujące iluminant od D55 do D65, zwane tez iluminatami normalnymi CIE. Równocześnie, aby poczynione obserwacje dotyczące poszczególnych cech kamieni mogły być jednoznacznie odczytywane, kamień w trakcie badań powinien być umieszczony w ogniskowej użytego układu optycznego (w przypadku lupy w odległości kilku centymetrów).
    Dlaczego w badaniach kamieni należy korzystać z lup aplanatyczno-achromatycznych a nie na przykład z lup zwykłych dających niekiedy znacznie większe powiększenie? Istota problemu tkwi w samym układzie optycznym. Otóż wszystkie rzeczywiste układy optyczne wykazują wady (aberracje), które przejawiają się nieostrością obrazu i niedokładnością odwzorowywania
(promienie świetlne wychodzące z jednego punktu nie ogniskują się w jednej płaszczyźnie), a także barwnością konturów obserwowanego przedmiotu (brak korekcji dwu długości fal barw podstawowych (fiolet-czerwień) w wyniku czego nie obserwuje się barw rzeczywistych).
    Wady te, ze względu na przyczyny powstawania, określamy mianem sferycznych i chromatycznych. Przyczyną wad pierwszego rodzaju są: nieodpowiedni kształt używanych soczewek i niewłaściwa geometria oświetlenia. Przyczyną wad drugiego rodzaju jest dyspersja światła towarzysząca załamaniu. Polega to na tym, że w wyniku dyspersji ogniskowe promieni o różnej długości fali nie pokrywają się lecz tworzą cały zbiór ognisk położonych w różnej odległości od układu. Dla fal krótszych (światło fioletowe) odległości są najkrótsze, dla fal dłuższych (światło czerwone) są najdłuższe. W lupach aplanatycznoachromatycznych obie wady układu są skorygowane. Korekcję wykonuje się przez odpowiedni dobór kształtu soczewek i przez zastosowanie odpowiedniego rodzaju szkła optycznego, w tym przypadku typu flint (soczewki rozpraszające) lub crown (soczewki skupiające). Lupy pozbawione aberracji klejone są zwykle z dwóch lub trzech rodzajów soczewek.

    1. Wstępna ocena szlifu – polega na określeniu:

    W przypadku szlifu brylantowego okrągłego jego proporcje daje się oszacować z dokładnością do 0,5%. Podobna dokładność uzyskuje się przy szacowaniu jakości wykonania szlifu określana przez symetrię i błędy polerowania. Symetrię ustala się biorąc pod uwagę precyzję ukształtowania formy i rozmieszczenia faset. Typowe błędy mogą być związane z nierównym obrysem kamienia, wahaniami wysokości korony, brakiem osiowości tafli i/lub koletu, falistą rondysty, a także niesymetryczność tafli, niezbieżność krawędzi faset, zróżnicowana powierzchnia faset, zmienna grubość rondysty, dodatkowe fasety lub ich brak i wiele innych. Niektóre z tych błędów daje się określić w sposób mierzalny, inne szacuje się wizualnie (błędy mierzalne i niemierzalne). Błędy polerowania dotyczą stanu powierzchni faset. Określa się: chropowatość rondysty, jamki, karby, linie obtaczania, linie polerowania, otarcia, rysy oraz ślady przypalenia.
    2. Znamiona wewnętrzne kamienia – badanie polega na wyszukiwaniu różnego rodzaju defektów wewnątrz kamienia, zwłaszcza defektów o charakterze inkluzji (stałych, ciekłych i gazowych). Badania tego typu stanowią źródło cennych informacji:

    3. Określanie przezroczystości kamienia – przezroczystość jest wielkością charakteryzującą kamień pod względem zdolności przepuszczania strumienia świetlnego. Przezroczystość może być oceniana w trzech kategoriach:

Uwaga. Przy opisie przezroczystości należy unikać zamienników: przezroczysty przepuszczający, ponieważ w sensie fizycznym są to zupełnie różne pojęcia. Kamień może być nieprzezroczysty a jednocześnie przepuszczać światło.
    4. Kamienie składane – lupowe badanie kamieni umożliwia identyfikację kamieni składanych (dubletów, trypletów, kwadrupli i multipletów) oraz kamieni poprawianych w wyniku: obróbki termicznej (wygrzewania), obróbki promieniowaniem (naświetlanie), obróbki chemicznej (pociemnienie, postarzenie lub wybielenie), obróbki kombinowanej (np. naświetlanie + wygrzewanie), nawiercania laserowego, barwienia (barwienie wgłębne i powierzchniowe), konsolidacji (impregnacja bezbarwna i barwna), syntetycznego powlekania i zmiany barwy inkluzji. Przedstawione w dużym skrócie cztery przypadki wykorzystania badań lupowych nie wyczerpują oczywiście wszystkich możliwości. Lupy aplanatyczno-achromatyczne mogą być wykorzystywane przy określaniu barw widmowych, barw mieszanych i tzw. „dodatkowych”, które są wywoływane złymi proporcjami kamienia, niejednolitą dystrybucją pierwiastków śladowych czy pleochroizmem; także przy określaniu połysku, efektów optycznych, łupliwości etc.

 

[ drukuj ]